Trong rất nhiều doanh nghiệp gia đình, hôn nhân của hai nhà sáng lập không chỉ là nền tảng tình cảm, mà còn là trục quyền lực giữ cho tổ chức vận hành ổn định. Một người lo chiến lược, một người quản tài chính; một người điều hành, một người kiểm soát rủi ro. Mọi thứ hòa vào nhau, tự nhiên và hiệu quả. Nhưng khi cuộc hôn nhân ấy tan vỡ, doanh nghiệp cũng bị kéo vào một cơn rung chấn không kém phần dữ dội.
Sự tan rã của hôn nhân đồng nghĩa sự tan rã của thống nhất. Hai người từng đồng lòng trong mọi quyết định lớn nhỏ giờ đứng ở hai phía khác nhau, với hai mục tiêu khác nhau. Một người muốn bảo toàn doanh nghiệp, người còn lại muốn bảo toàn phần tài sản của mình. Từ giây phút ấy, doanh nghiệp không còn một trung tâm quyền lực, mà trở thành chiến trường của hai hệ ảnh hưởng vận hành song song.
Điều nguy hiểm nhất nằm ở sở hữu. Đa phần doanh nghiệp gia đình được xây trong thời kỳ hôn nhân, nghĩa là cổ phần là tài sản chung. Khi ly hôn, cổ phần bị chia đôi. Nhưng một nửa cổ phần không chỉ là tài sản, mà là quyền phủ quyết, là tiếng nói, là sức nặng trong mọi bàn họp. Khi mỗi người giữ một nửa, không ai có thể thực sự lãnh đạo, nhưng cả hai đều có thể ngăn chặn người kia. Doanh nghiệp rơi vào trạng thái tê liệt, nơi mọi quyết định đều bị trì hoãn vì không bên nào muốn người còn lại “ghi điểm”.
Sự chia rẽ này nhanh chóng lan sang đội ngũ. Những nhân sự thân với bố tự nhiên nghiêng về phía ông, còn những người từng làm việc sát bên mẹ lại nhìn bà như trung tâm quyền lực mới. Cuộc chiến không cần lời tuyên bố, nó thể hiện trong ánh mắt, trong cách chậm phản hồi, trong việc né tránh nhận chỉ đạo. Nội bộ mất niềm tin trước khi founder kịp nhận ra.
Nặng nề nhất vẫn là thế hệ kế nghiệp. Con cái đứng giữa hai phía, không chỉ là con của một cuộc ly hôn, mà còn là những người được kỳ vọng tiếp quản doanh nghiệp. Chỉ cần một founder thể hiện ưu ái, mọi quyết định kế nghiệp lập tức bị cảm xúc hóa. Người được chọn không còn được nhìn nhận theo năng lực, mà bị gắn nhãn “đứng về phía ai”. Lúc ấy, tính chính danh của người kế nghiệp lung lay từ gốc rễ, dù họ có năng lực đến đâu.
Vận hành doanh nghiệp trong bối cảnh hai hệ quyền lực tồn tại song song giống như lái một con thuyền mà hai người cầm lái kéo sang hai hướng khác nhau. Từ chiến lược dài hạn cho đến quyết định ngắn hạn đều bị kéo vào vòng xoáy nghi kỵ. Đối tác chần chừ. Nhân viên bỏ đi. Cơ hội bị đánh mất. Nhiều doanh nghiệp vốn rất tiềm năng rơi vào trạng thái “đứng hình”, chỉ vì không có ai đủ thẩm quyền để đưa ra quyết định cuối cùng.
Nhưng ly hôn không nhất thiết phải trở thành thảm họa của doanh nghiệp. Vấn đề không nằm ở việc hai nhà sáng lập có còn bên nhau hay không, mà ở việc họ có đủ trưởng thành để tách cảm xúc khỏi vận hành. Chỉ khi quyền sở hữu, quyền điều hành và quyền kế nghiệp được định danh bằng quy tắc, thay vì dựa trên cảm xúc, doanh nghiệp mới có thể giữ được sự ổn định.
Sự thật là, trong mọi cuộc ly hôn mà phía sau có một doanh nghiệp, điều quan trọng nhất không phải ai thắng. Điều quan trọng nhất là doanh nghiệp không được phép thua. Chỉ khi bố mẹ đặt tương lai con cái và tương lai doanh nghiệp lên trước nỗi tổn thương của chính mình, hai hệ quyền lực mới có cơ hội tìm ra một giải pháp chung.
(Theo Nguyen Thanh Son)
