Và khi nhiều người thấy khó khăn trong việc đi tìm ý nghĩa của cuộc sống, sẽ có một nền công nghiệp xuất hiện để bán cho họ câu trả lời.
Nó mang nhiều hình thức: một giải thưởng “Top Influential Leader”, một hội nghị “Reignite Your Purpose”, một khóa học “Wake Up Your Potential”. Ở đó, người ta trả tiền để nghe rằng mình vẫn còn đáng giá, rằng nỗ lực của mình vẫn có ý nghĩa, rằng cuộc đời chưa muộn để “trở lại”.
Đây chính là Self-Esteem Industry (ngành kinh doanh cảm giác tự trọng), được thiết kế hoàn hảo cho hai nhóm người đang mất chỗ đứng trong trật tự giá trị.
Nhóm thứ nhất là thế hệ trung niên lạc nhịp. Những người đã làm việc hơn hai thập kỷ, từng được định nghĩa bởi chức danh, quyền lực, hoặc địa vị xã hội. Giờ đây, khi tổ chức thay đổi, công nghệ thay thế, họ chợt thấy mình không còn được cần đến. Và trong nỗi trống rỗng đó, họ tìm đến các “hội nghị truyền cảm hứng”, “giải thưởng vinh danh”, hay “học viện lãnh đạo tinh thần”, nơi họ có thể mua lại ánh sáng của chính mình. Không phải để học điều gì mới, mà để nghe ai đó nói rằng họ vẫn xứng đáng được nhìn nhận.
Nhóm thứ hai là thế hệ mới lạc hướng. Những người vừa bước vào đời trong một thế giới mơ hồ về mục tiêu. Họ không còn tin vào “công việc ổn định”, cũng không thấy ý nghĩa trong “thăng tiến.” Họ lớn lên với những thần tượng tự khẳng định mình qua hình ảnh và lượt theo dõi. Họ bị nhồi vào một hệ thống nơi “giá trị bản thân” đo bằng hiển thị, không phải bản chất. Khi không biết mình là ai, họ đi tìm nơi bán lời khẳng định “bạn đặc biệt”, “bạn khác biệt”, “bạn có sứ mệnh.” Họ mua để cảm thấy mình có giá trị khác biệt.
(Tất nhiên còn có nhóm thứ 3, những người biến khủng hoảng giá trị thành cơ hội kinh doanh. Các boss. Họ không bán ý nghĩa, họ bán sản phẩm gắn mác ý nghĩa: kem “yêu bản thân”, viên uống “đánh thức năng lượng”, hay thực phẩm “nuôi dưỡng tự tin”. Những “boss truyền cảm hứng” ấy không chỉ bán hàng, họ bán ảo tưởng rằng kinh doanh là cách chứng minh giá trị của chính mình-nhưng thôi đó là chủ đề khác)
Những người trung niên mua lại quá khứ.
Những người trẻ “trả trước” cho tương lai.
Và ngành công nghiệp này bán cho cả hai cùng một thứ: ảo tưởng rằng ý nghĩa vẫn nằm trong tầm tay, chỉ cần trả đúng giá.
Có lẽ không ngành nghề nào minh họa rõ hơn cho cơn khát được công nhận ấy như life coaching. Nhiều người trở thành coach sau khi rơi vào trống rỗng, rồi nhận ra rằng, nếu không thể chữa lành chính mình, ít nhất có thể kiếm sống bằng việc chỉ cho người khác cách làm điều đó.
Họ biến nỗi bối rối của bản thân thành sản phẩm.
Mỗi lần thất bại thành một khóa học. Mỗi lần mất phương hướng thành một phương pháp “tìm lại mục tiêu sống”. Tất cả được gói trong thứ ngôn ngữ mềm mại của động lực: “hãy yêu chính mình”, “hãy sống đúng sứ mệnh”, “hãy trở thành phiên bản tốt nhất của bạn”.
Thật khó trách họ, vì họ chỉ đang phản chiếu xã hội mà thôi. Một xã hội nơi mất định hướngtrở thành trải nghiệm phổ quát, và “tìm lại bản thân” là một mô hình kinh doanh.
Người từng lạc đường đi dạy người khác cách tìm đường, như thể nỗi lạc lối có thể truyền tay nhau và hóa thành kỹ năng.
Trên thực tế, thứ được mua bán ở đây không phải là sự khai sáng, mà là quyền được tin rằng mình đang tiến bộ.
Một quyền an ủi, cần thiết nhưng tạm bợ, như tấm chăn ấm phủ lên cơn lạnh của sự vô nghĩa.
Life coaching vì thế trong nhiều trường hợp, trở thành nghề chuyên nghiệp hóa nỗi mơ hồ, nơi những câu hỏi không lời đáp được biến thành nội dung, và những người không chắc mình đã ổn dạy người khác cách cảm thấy ổn.
Cấu trúc của thị trường này rất đơn giản.
Người ta tổ chức những “sự kiện truyền cảm hứng” với danh sách diễn giả không khác mấy nhau. Mỗi người kể lại hành trình vươn lên của mình như một công thức. Mỗi câu chuyện được dựng thành thông điệp có thể thương mại hóa: “Hãy là chính bạn”, “Đừng sợ thay đổi”, “Thành công là hành trình.”
Tất cả nghe quen thuộc, vì chúng được sản xuất hàng loạt.
Nhưng điều quan trọng không phải là tính mới, mà là tính xoa dịu.
Khán giả không đến để học, mà đến để được an ủi.
Trong thế giới hậu hiện đại, “an ủi” đã trở thành một dịch vụ.
Người ta trả tiền để nghe rằng mọi thứ vẫn ổn.
Rằng sự lạc lõng của họ có thể được biến thành nội dung tích cực.
Rằng việc không biết mình là ai không sao cả, miễn là bạn tin vào quá trình.
Còn những người đứng trên sân khấu, họ hiểu rất rõ quy luật cung cầu này.
Họ không bán tri thức, họ bán cảm giác “được công nhận”.
Một cảm giác tạm bợ, nhưng gây nghiện: cảm giác rằng mình vẫn có ích, mình vẫn được vỗ tay, mình vẫn được gọi tên.
Đó là loại dopamine tinh vi nhất của thời đại.
Có người gọi đây là “kinh tế cảm xúc.” Nhưng thực ra, nó là nền kinh tế của sự tuyệt vọng được bọc trong ngôn ngữ tích cực. Nó không phát triển nhờ niềm tin, mà nhờ nỗi sợ: sợ vô dụng, sợ bị bỏ lại, sợ không ai còn quan tâm. Và khi xã hội càng mệt mỏi, khi tự trọng càng mòn mỏi, ngành này càng phình to.
Trớ trêu thay, những sản phẩm của Self Esteem Industry không bao giờ chữa lành được như điều mà nó hứa hẹn. Giống như việc uống nước muối khi khát: càng uống càng khát hơn. Vì điều mà con người thực sự cần-ý nghĩa-không thể mua bằng lời khen, mà chỉ có thể tìm thấy bằng trải nghiệm thật, trong im lặng, trong va chạm, trong việc làm có ích mà không cần ai chứng kiến.
Nhưng đó lại là điều ít người dám đối diện.
Dễ hơn nhiều khi đứng trong một khán phòng đầy đèn, nghe ai đó nói rằng bạn vẫn đủ tốt, vẫn có giá trị, vẫn là “version tuyệt vời nhất của chính mình.”
Dễ hơn nhiều khi đăng ảnh cầm cúp, gắn hashtag #ProudOfMe, và tự tin rằng thế giới vẫn đang nhìn thấy mình.
Có lẽ đó là lý do Self-Esteem Industry sẽ không biến mất sớm.
Nó không chỉ bán hy vọng.
Nó bán sự trì hoãn tuyệt vọng, cái quyền được giả vờ rằng ta vẫn ổn, ít nhất là cho đến khi chương trình kết thúc.
Và khi ánh đèn tắt, tiếng nhạc dừng, khán phòng trống, người ta lại trở về với câu hỏi cũ kỹ nhất của loài người: “Nếu không có ai nhìn thấy, tôi có còn giá trị gì nữa không”
P.S: rất xin lỗi nhiều bạn của mình, mà không nói ra điều này mình cảm thấy mình không phải bạn của các bạn
(Theo Nguyen Thanh Son)
